Fransa’da Danıştay, mahkemelerde başörtüsü takan avukatları hedef alan yasağı onayladı. Adil yargılama gerekçesiyle alınan karar, temel özgürlükleri kısıtlıyor mu?

Son yıllarda başörtüsüne dair radikal çıkışların yaşandığı Fransa’da avukatlık mesleğini yapanların başörtüsü takamayacakalarına dair bir karara karşı yürütülen hukuk mücadelesinde Danıştay, başörtüsünü yasaklayan düzenlemeyi onayladı: Fransa’da Müslüman kadın avukatlar, duruşmalarda başörtüsü takamayacak.

Mart ayının başlarında Danıştay, Fransa Avukatlar Sendikasının (SAF) 7 Eylül 2023 tarihli Ulusal Barolar Konseyi (CNB) kararına karşı yaptığı itirazı reddetti. Mahkemenin aldığı bu son karara göre, “avukat cübbesiyle herhangi bir ayırt edici işaret taşıyamaz.” Danıştay kararında, 31 Aralık 1971 tarihli yasanın 3. maddesine atıfta bulunarak, “Ulusal Barolar Konseyi, tek tip bir kıyafet zorunluluğu getirerek, bu kıyafete ek olarak ayırt edici işaretlerin kullanımını dışlamayı amaçlamıştır.” ifadelerine yer verdi. Danıştaya göre, Ulusal Barolar Konseyinin “Avukat, cübbesiyle herhangi bir ayırt edici işaret taşımaz” hükmünü getirmesi, yalnızca mevcut düzenlemelerin uygulanma şeklini netleştirmekten ibaret ve yeni bir kural getirmemekte.

Başörtülü Bir Avukat Adil Yargılanma Hakkını ve Standart Kıyafeti Engelliyor mu?

Fransa’nın en yüksek idari mahkemesi olan Danıştay, avukatların tek tip kıyafet giymesinin, adalet önünde eşitliği sağlayarak “adil yargılanma hakkının gerekli bir koşulu” olduğunu belirtti: “Bu zorunluluk, cübbe ile ayırt edici işaretler takılmasını yasaklayan bir düzenleme içerdiği için meşru bir amacı bulunmaktadır ve bu amaca orantılıdır.”

Mahkemeye sunduğu itiraz başvurusunda, SAF, Ulusal Barolar Konseyinin Eylül 2023’te uygulamaya koyduğu bu yasağın, vicdan özgürlüğü de dahil olmak üzere temel özgürlüklere aykırı olduğunu savunmuştu. Sol görüşlü sendika, özgürlüklere ayklırılık itirazı doğrultusunda avukatların “ayırt edici işaret” taşımasını yasaklayan bu kararı iptal ettirmek için bir hukuk mücadelesi yürütmüş ve başörtüsünü yasaklayan düzenlemeyi üst mahkemeye taşımıştı. Ancak Danıştay, başörtüsü takmanın “adil yargılama” ilkesine zarar verdiğine hükmetti.

Fransa’da avukatlık mesleği, tarafsızlık konusunda kesin kurallara tabi. Danıştayın da onayladığı yasağa dair düzenleme, bir avukatın duruşmalara katılırken görünür bir dinî sembol, giyemeyeceği ya da takamayacağı anlamına geliyor: Bu düzenleme de özellikle başörtüsü takımını ilgilendiriyor. Danıştayın görüşüne göre, avukatların kıyafetinin standartlaştırılması, adil bir yargılama sürecinin sağlanmasına da katkıda bulunmaktadır. Avukatların dış görünüşü, mahkeme salonunda halkın veya hakimlerinlerın algısını etkilememelidir. Danıştay başörtüsünün bu açıdan sorun teşkil ettiğini savunuyor. Karara karşı hukuk mücadelesi yürüten Fransa Avukatlar Sendikası (SAF) ise Danıştay’ın kararına henüz bir yanıt vermedi.

Avukatlara Yönelik Başörtüsü Yasağının Geçmişi

2023 yılında CNB, avukatlık mesleğinin temsilcisi kurum olarak, 31 Aralık 1971 tarihli yasada yer alan mesleki kıyafet düzenlemesine ekleme yaparak, “Avukat, cübbesiyle herhangi bir ayırt edici işaret taşımaz.” ifadesini eklemişti. Bu değişiklik, özellikle avukatların başörtüsü takıp takamayacağı konusunda yaşanan tartışmalar çerçevesinde gündeme gelmişti. 2015 yılında Avukatlık Eğitimi Okulu adlı kurumda başörtülü bir öğrenci ile bir öğretmen arasında yaşanan gerginlik sonrası konu, kamuoyunda geniş yankı uyandırmıştı.

Fransa’da özellikle de son yıllarda başörtüsü karşıtı söylemlerin daha da yükselişe geçmesi ile birçok baro, özellikle de Paris Barosu, iç yönetmeliklerine dinî sembollerin kullanımını yasaklayan maddeler ekledi. Yargıtay da daha önce mahkemeye taşınan bu konu ile ilgili 2 Mart 2022 tarihli kararında, avukatların siyasi, felsefi, dinî veya toplumsal görüşlerini yansıtan herhangi bir ayırt edici sembol taşımasının, mesleğin bağımsızlık ilkesine aykırı olduğuna hükmetmişti. Yargıtay, Lille Barosu tarafından getirilen yasağı, bir avukat adayı ve onun staj danışmanı tarafından yapılan itiraz sonrası değerlendirmişti. Mahkeme, bu yasağın ayrımcı olmadığına, aksine avukatın bağımsızlığını korumak ve adil yargılanma hakkını güvence altına almak için “gerekli ve uygun” olduğuna hükmetmişti.

Danıştay Kararı, AİHM’e Götürülebilir

Fransa Avukatlar Sendikası (SAF), 2023 yılında Ulusal Barolar Konseyinin düzenlemesinin, avukatların bağımsızlığına ve mesleklerinin serbest niteliğine zarar verdiğini savunan bir açıklama yapmıştı: “Ulusal Barolar Konseyi, avukatlık mesleğinin serbest icra edilmesini veya mesleğin temel kurallarını kısıtlayacak yeni düzenlemeler yapma yetkisine sahip değildir.”

Sendika, CNB’nin bu konuda “yetkisinin bulunmadığını” ileri sürerek kararın iptal edilmesini talep ediyordu. Ancak Danıştay, CNB’nin yalnızca “madde 3’ün uygulanma şekline açıklık getirdiğini ve bunun ötesine geçmediğini” belirterek kararında haklı olduğunu ifade etti. Mahkeme, “Avukatların, adalet hizmetine düzenli ve vazgeçilmez bir katkı sağlayan adli yardımcılar” olduğunu belirterek başörtüsü yasağının yerine olduğu hükmünü verdi. Ancak SAF, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvurma hakkını hâlâ saklı tutuyor.

Yasak, yalnızca avukatların yargısal görevleri sırasında geçerli olacak; bu nedenle, başörtüsü ve -Danıştayın gözündeki- diğer “ayırt edici işaretler”, protesto gösterileri veya grevler sırasında kullanılabilecek. Diğer bir deyişle, başörtüsü yasağı yalnızca duruşmaları kapsıyor. Örneğin, bir avukat ofisinde danışmanlık hizmeti verirken veya mahkeme salonu dışında mesleğini icra ederken başörtüsü takabilir. Ayrıca avukatlar, protesto gösterilerine veya grev hareketlerine katıldıklarında, CNB tarafından herhangi bir kıyafet kısıtlamasına tabi tutulmazlar ve bu tür ortamlarda ayırt edici semboller giyebilir ya da taşıyabilirler.

Fransa’da Başörtüsü Karşıtlığı Artıyor

Danıştayın bu kararı, Fransa’daki mevcut siyasi ortama paralel bir sonuçla neticelendi: Karar, İçişleri Bakanı Bruno Retailleau‘nun geçtiğimiz haftalarda, okul gezisine eşlik eden veliler için başörtüsü yasağı olması gerektiğini ve bunun için bir yasa değişikliğinin gerekli olduğunu dile getirdiği bir dönemde geldi.

İçişleri Bakanı Retailleau’nun başörtüsünü yasaklamak istediği tek yer okul gezileri de değil. Bu konuyu gündeme getirdiği Le Parisien gazetesine verdiği röportajda, “Müslüman Kardeşler’in İslamcılığına karşı mücadele” adına liselerde yasak olan başörtüsünün üniversitede de yasaklanmasından yana olduğunu belirtmişti. Başörtüsü için “Sadece basit bir kumaş parçası değil: İslamcılık için bir sembol ve kadınların erkeklere kıyasla aşağılanmasının bir göstergesidir” diyen İçişleri Bakanı’nın sözleri muhalefetteki sol partilerin ve özellikle de Müslüman vatandaşların tepkisini çekmişti.

Bakan’ın açıklamalarından yine kısa bir süre sonra Şubat 2025’te ise ülkedeki spor müsabakalarına katılan sporcuların başörtüsü takmasını yasaklayan bir yasa tasarısı Senatoya önerildi ve kabul edildi. Bu tasarının parlamentonun alt kanadı olan Ulusal Meclisin onayına sunulması bekleniyor.

Kaynak: Perspektif EU: https://perspektif.eu/2025/03/13/fransada-tartismali-yasak-avukatlarin-basortu-takmasi-adil-yargilamaya-engel-mi/